Vanaf 1 september 2024 beschikt de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen - afdeling Gent over een Hersteltrajectkamer. Deze kamer – de eerste in Vlaanderen - zal beklaagden met verslavings-, agressie- en/of psychosociale problemen begeleiden naar behandeling en een herstelprogramma. Het aanbieden van hulp vormt de prioriteit, met een focus op re-integratie binnen de samenleving. De werking van de Hersteltrajectkamer is volledig gebaseerd op de vroegere Drugbehandelingskamer.
Aanbieden van hulpverlening is prioritair
De rechtbank van Oost-Vlaanderen – afdeling Gent heeft beslist om haar Drugbehandelingskamer vanaf 1 september 2024 om te vormen tot een Hersteltrajectkamer. Deze kamer geeft beklaagden met een drugsverslaving, andere verslavingen, agressieproblemen of psychosociale problemen de kans om zich te laten behandelen en een hersteltraject te volgen alvorens de rechtbank een vonnis velt.
Tijdens verschillende zittingen beoordeelt de rechter de initiatieven en inspanningen die een beklaagde heeft verricht. Beklaagden worden hierin begeleid door justitie-assistenten, die samen met hen een hersteltraject uitwerken. Aan de hand van dit hersteltraject kunnen beklaagden problemen waarmee ze kampen in diverse levensdomeinen onder handen nemen via de meest aangewezen hulpverlening. De justitie-assistenten geven op elke zitting een stand van zaken mee aan de rechter. De samenwerking tussen de verschillende actoren (advocaat, parketmagistraat, rechter en justitie-assistent) is hierbij erg belangrijk.
Voor de Hersteltrajectkamer vormt het aanbieden van hulpverlening de prioriteit. Een gevangenisstraf is de laatste en ultieme remedie, maar blijft wel een stok achter de deur voor beklaagden die niet wensen mee te werken. De maximale duur van een hersteltraject bedraagt 18 maanden. Bij een negatieve evaluatie kan een beklaagde in het uiterste geval nog een effectieve gevangenisstraf worden opgelegd. Bij een positief traject kunnen ze rekenen op de gunst van probatie (autonome probatie, probatie-opschorting, probatie-uitstel) of een werkstraf.
De Hersteltrajectkamer is een voorbeeld van oplossingsgerichte justitie. Verschillende actoren werken samen om mensen te motiveren en bij te staan om hun problemen binnen alle levensdomeinen aan te pakken (huisvesting, dagbesteding, financiële opvolging,…) aan te pakken. Het gaat om hulpverlening in brede zin die mikt op re-integratie in de maatschappij.
Drugbehandelingskamer als fundament
De werking van de Hersteltrajectkamer is gebaseerd op de Drugbehandelingskamer. Die kamer werd in 2008 als pilootproject opgericht door de rechtbank van eerste aanleg Oost-Vlaanderen – afdeling Gent.
De Drugbehandelingskamer gaf beklaagden die druggerelateerde delicten hadden gepleegd de kans om via een hersteltraject aan hun verslaving te werken. Ook daar moesten beklaagden – in samenwerking met liaisons van de hulpverlening en later justitie-assistenten - verslag uitbrengen van hun initiatieven en inspanningen. Als zij een gunstig traject aflegden, moesten zij na afloop daarvan niet naar de gevangenis. Bij een negatief verloop, werd alsnog een straf opgelegd.
Uit wetenschappelijk onderzoek bleek dat beklaagden die een traject via de Drugbehandelingskamer volgden nadien minder kans maakten om opnieuw strafbare feiten te plegen. Hetzelfde gold voor veelplegers of beklaagden met een uitgebreide strafrechtelijke voorgeschiedenis. Beklaagden die werden begeleid, bleken het ook beter te doen op de arbeidsmarkt of in andere levensdomeinen (financiële begeleiding, hulpverlening,…).
Het succes van de Gentse Drugbehandelingskamer inspireerde ook andere gerechtelijke arrondissementen. Zo zagen diverse drugkamers het licht, net als een jongerenopvolgkamer (Antwerpen) en een opvolgkamer intrafamiliaal geweld (Mechelen). Het leidde uiteindelijk tot het opnemen van het hersteltraject in het wetboek van Strafvordering.
Vanaf 1 september 2024 is de Drugbehandelingskamer omgevormd tot de Hersteltrajectkamer.